Doğal Boyamaya Başlarken

Bundan 7 sene önce doğal boyamayla ilk karşılaşma anım, internette gezinirken, tamamen tesadüf eseri, bir dalın üzerine asılmış doğal boyalı yünleri görmem ile oldu. Hemen ertesi gün malzemelerimi toplamaya, denemelerimi planlamaya başlamıştım bile.

Anlık olarak beni o kadar heyecanlandıran neydi, nasıl o kadar hızlı harekete geçmiştim sorularını yanıtlamak benim için pek kolay değil. Bunlar mantıklı, planlı programlı değil, daha çok ruhunun ihtiyacı ile aldığın anlık kararlar çünkü. Hayatımın geri kalanında ellerimle bir şeyler yaratmam gerektiğini kesin olarak anladıktan sonra başladığım arayışa bir anda çok iyi karşılık verdiğini hissettiğim basit bir fikirdi sadece. Ve beni (bunu yazdığım sırada) 7 yıldır her gün heyecanla stüdyoya getiriyor.

7 yıl önce, yani 2013 yılında doğal boyamaya ilk başladığımda, ilk günlerim çoğunlukla araştırma ve okumayla geçti. Rahatlıkla diyebilirim ki, o zaman bu konuya şu an olan ilginin yarısı bile yoktu. Dolayısıyla, kaynaklara ve malzemelere ulaşmak çok daha zor ve keşif süreci çok daha deneysel olmak zorundaydı. Nitekim ilk 6 ayım, her gün sabahtan akşama kadar okuduklarımı denemek ve bilgi karmaşasını temizleyerek doğru reçeteleri biriktirmek ile geçti. Bulduğum çoğu reçete yün için uygulanmıştı ve ben pamuk boyamaya çalışıyordum. O yüzden çoğunlukla hayal kırıklığına uğruyordum.

sat-su-ma studio ile yapmaya çalıştığım ise, aslında basitçe doğal boyamaya başlama sürecinde karşılaşılan zorlukları ortadan kaldırabilecek bir sistem kurmak. Sanat ve zanaat pratiklerimizi doğal malzemelere indirgeyebilir ve doğal malzemelerin kendi dinamiklerine uyumlanarak işler ortaya çıkarabiliriz. Fakat herkes buna aylarını ayırıp, teknikleri sıfırdan keşfetme ve araştırma süreci yaşamak istemeyebilir. İşte bu noktada, doğal boyamaya başlamak isteyen birinin ihtiyacı olan her şey sat-su-ma studio’da kolayca ulaşabilir bir şekilde mevcut.

Şimdi biraz, doğal boyamaya başlamak isteyen ve boyama uygulamaları konusunda hiç fikri olmayan birine sat-su-ma studio ürünleri ile birlikte nasıl doğal boyamaya başlayabileceğinden bahsetmek istiyorum. Benim önerilerimi her zaman için kendi fikirlerinizle değiştirebilir, farklı malzemeler deneyebilirsiniz. Hatta lütfen deneyin, çünkü bu işin en eğlenceli yanı deneyselliği. Fakat gözlemlediğim kadarıyla belli bir düzen ve reçete takip edilmediğinde konunun içinde kaybolup topyekün pes etmek de olası. O sebepten tekniği belli ölçüde kuralları çerçevesinde öğrenip, sonra bu kuralları esneterek deneyselliğe girmeniz kişisel önerim.

Öncelikle ne boyayacağınıza karar vererek başlamalısınız. Burada boyanacak olan malzemeye genel olarak ‘elyaf’ diyeceğim. Elyaf, herhangi bir tekstil ürününde kullanılan hammaddedir. Yani pamuk bir kumaş, kumaş olmadan önce iplik, iplik olmadan önce de elyaftır. Bu tüm tekstil hammaddeleri için kullanılabilir genel bir terim olduğundan ve boyamak istediğimiz malzeme her zaman kumaş formu olmayabileceğinden, elyaf terimini kullanmayı tercih ediyorum. Doğal boyama için ideal, %100 doğal içerikli, sürdürülebilir kumaş seçkimiz için buraya tıklayın.

Kullanmak istediğiniz elyaf, bitkisel (selülozik) ya da hayvansal (protein) olabilir. Bitkisel elyafların tamamını ‘Pamuk Mordanlama Kiti’ ile mordanlayabilirsiniz. Hayvansal elyaflar ise ipek ve yün olabilir. İpek elyafınızı ‘İpek Mordanlama Kiti’ ile, yün elyafınızı ‘Yün Mordanlama Kiti’ ile mordanlamalısınız.

Bu noktada, iyi de mordanlama da neyin nesi diyebilirsiniz. Mordanlama işlemi, doğal boyamanın en önemli basamağıdır diyebiliriz. Hem rengin ortaya çıkışı hem de kalıcılığı açısından hemen hemen bütün organik yapıdaki doğal boyalar mordanlamaya ihtiyaç duyar. Mordan dediğimiz doğal tuzlar, elyaf ile doğal boya molekülleri arasında bağlayıcı köprü işlevi görür. Bir ön işlem olarak elyafa mordanlama uygular, ardından boyama basamağına geçeriz. Bunu bu şekilde yapmadığımız istisnai bir durum vardır, o da indigo boyama. O yüzden onun için ayrı bir kitimiz var, İndigo Boyama Kiti.

Elyafınıza uygun olarak seçtiğiniz mordanlama kitiniz elinize ulaştığında ilk önce içindeki açıklamaları güzelce okumalısınız. Uygulamaya başlamadan önce uygulama esnasında yapacaklarınızı anlamanızda fayda var.

Mordanlama kitleri 500g elyaf için reçete ve malzeme içerir. O yüzden mordanlayacağınız elyafın kuru ağırlığını ölçmeli ve tüm hesaplamaları buna göre yapmalısınız. Örneğin, bizden satın aldığınız 500g organik pamuk el dokuması kumaş yaklaşık 3 metredir. Gramajı daha düşük, daha hafif bir kumaş kullanacaksanız metrajı artacaktır. Daha küçük boyutta başlamak istiyorsanız, ilk denemenizi 100g elyaf için kurguladığınızı düşünelim. Bu durumda reçetedeki miktarları 5’e bölmeniz ve mordan malzemelerinizin de 5’te 1’ini kullanmanız gerekecektir.

Mordanlanmış elyaflar boyama yapacağınız zamana kadar süresiz bekleyebilir veya mordanlamanın hemen ardından boyamaya geçilebilir. Dolayısıyla mordanlamayı tek seferde yapmak ve mordanlanmış elyafı parçalar halinde farklı renklerde boyamak mantıklı bir yol olabilir. Ama eğer ilk denemeniz için çekinceleriniz varsa, 100g gibi ufak bir parçayla başlayıp, ikinci aşamada kalan 400g elyaflık mordan malzemenizi kullanabilirsiniz.

Boyama esnasında yaptığınız her şeyi not almaktan yüksünmeyin. Çünkü o sırada size unutmanız mümkün değilmiş gibi görünen en basit ayrıntılar, aradan birkaç gün geçtiğinde tamamen aklınızdan çıkmış olabilir. Bu da sizi bazen aynı şeyi tekrar tekrar yapmak zorunda bırakabilir. Bundan kaçınmak için her zaman hangi aşamada ne yaptığınızı, neyden ne kadar kullandığınızı mutlaka not alın.

Mordanlama aşamasını tamamladıktan sonra boyamaya geçebilirsiniz. Bunun için iki seçeceğiniz var. Biri, aktarlardan satın aldığınız, doğadan kendi topladığınız bitkileri ya da biriktirdiğiniz mutfak artıklarını kullanmak. Bu gruptaki kuru veya yaş bitki materyallerinden boyayı basitçe demleme yoluyla elde ediyoruz. Yani daha farklı ve özel bir uygulama gerekmedikçe materyalin üzerine sıcak su döküyor ve renginin suya geçmesini bekliyoruz. Ardından bu boyayı süzüyor ve mordanlanmış elyafımızı bu boya banyosunda ısıtmaya başlıyoruz. Elde edeceğimiz renk, ne kadar bitki materyali kullandığımız, elyafın boyanın içinde ne kadar kaldığı ve ne kadar ısıtıldığına göre değişecektir.

Diğer seçeceğiniz ise ekstrelerimizden kullanmak. Doğadan kendi topladığınız bitkileri kullanmanın keşfetme, mutfak atıklarını değerlendirmenin de geri dönüşüm zevkinin yanında doğal boyama için üretilmiş doğal boya ekstrelerini kullanmanın kendine ait bazı avantajları var. Öncelikle bazı renkleri elde etmek için belli bazı boya kaynaklarını kullanmanız gerektiğini bir süre sonra siz de fark edeceksiniz. Örneğin kırmızı istiyorsanız, bunu Rubia tinctorum veya cordifolia köklerinden (kök boya/madder) elde etmeye alternatif bir yöntem geliştirme olasılığınız düşük. Dolayısıyla bu bitkiye ulaşımınız yoksa, satın almanız gerekecek. Benzer şekilde, çeşitli meyve ve sebzelerin heyecan verici pembe-mor renklerine kapılacak, ama bu renkleri kumaşa sabitlemeyi çok büyük ihtimalle başaramayacaksınız. O yüzden lak, koşnil, logwood gibi kaynaklara yöneleceksiniz. Örnekleri arttırabiliriz.

Diğer bir avantajı ise, daha hesaplı olması. Doğal boya ekstrelerimiz, kuru bitki materyallerine göre çok daha konsantre oranda boyar madde içerirler. Yani aynı renk için bir yanda 100g kuru bitki materyali kullanmanız gerekirken, diğer yanda 2-3g ekstre kullanmanız yeterli olacaktır. Ayrıca ekstrelerimiz organik sertifikalıdır, yani içlerinde ne olduğu konusunda şüphe etmenize gerek kalmaz.

Tekrarlı olarak aynı rengi elde etmek istediğiniz durumlar için de doğal boya ekstreleri daha pratik ve iyi sonuç verir. Toz halinde olduklarından, kaç gram kullanacağınızı kolayca belirleyebilir, kendi reçetelerinizi oluşturabilirsiniz. Aynı şekilde, verilmiş bir reçeteyi takip etmek ve uygulamak da daha kolaydır.

Ekstreler ile boyamanın nasıl yapıldığına geçecek olursak, yine boyamak istediğiniz elyafınızın kuru ağırlığı ile başlamalıyız. Örneğin 100g elyaf boyayacaksanız, 3g ekstre kullanmanız son derece doygun ve yoğun renkler verecektir. İlk önce daha az miktarda boya kullanarak başlayabilir, istediğiniz renge ulaşıncaya kadar boya miktarını azar azar arttırabilirsiniz. Eğer açık renkler istiyorsanız çok az boya kullanmanızda yarar var. Çünkü her zaman için rengi koyulaştırmak mümkün ama geriye dönmek pek mümkün değil.

Boya ekstrenizi elyafınızın üzerini kapayacak kadar suda çözüp, elyafınızı bu boya banyosunda ısıtmaya başlayabilirsiniz. Tıpkı kuru ya da yaş bitki materyali kullandığınız durumlarda olduğu gibi, elde edeceğiniz renk, ne kadar ekstre kullandığınız, elyafın boyanın içinde ne kadar kaldığı ve ne kadar ısıtıldığına göre değişecektir. Kendi reçetelerinizi oluşturmanın eğlencesine kendinizi kaptırabileceğiniz gibi, özel olarak hazırladığımız renk kodlarının reçetelerine ve dikkat edilmesi gereken önemli ayrıntılara buradan ulaşabilirsiniz.

Doğal boyamaya yeni başlayacaklar için hangi malzemeden ne kadar almalıyım karmaşasını ortadan kaldırmak adına bir ‘Yeni Başlayanlar Seti’ oluşturduk. Bu setin içerisinde doğal boyama uygulamaları için özel olarak ürettiğimiz organik pamuk dokuma kumaştan 3m (500g), mordanlama kiti ve 6’lı ekstre seti var. Kumaşınızı mordanlayıp, 50cm’lik parçalara ayırabilir ve ardından 6 farklı renge boyayabilirsiniz. Bu çalışmanın ardından elyaf türünüzü değiştirebilir, istediğiniz türde bir elyafla ve istediğiniz renkle konunun ayrıntılarına girebilir, dilerseniz her bir rengi tek tek reçetelerine göre çalışabilirsiniz. Bu düzende ilerlediğinizde, doğal boyama konusunda kendi kendinizi eğitmeniz oldukça pratik ve aynı zamanda sağlam olacaktır.

Umarım bu bilgiler işinize yarar.

Sevgiler

Özge